کتاب

نام كتاب: اللهوف على قتلى الطفوف‏، نويسنده: سيد ابن طاوس‏، وفات: ۶۶۴ ق‏، تعداد جلد واقعى: ۱، زبان: عربى‏، موضوع: امام حسين علیه‌السلام

اللهوف علی قتلی الطفوف: این كتاب كه به لهوف شهرت دارد، از جمله آثار مشهور سید ابن طاووس حلی (متوفای ۶۶۴هجری) در موضوع زندگانی و شهادت امام حسین علیه‌السلام است. از آنجا كه وی این كتاب را برای مسافران و زائران حضرت سیدالشهداء نوشته، بنای آن بر اختصار است و به همین جهت، سلسله اسناد روایات حذف شده و تنها آخرین راوی یا منبع روایت ذكر شده است‏

روش تألیف‏: مؤلف با هدف بیان مختصر واقعه عاشورا احادیث را طوری كنار هم چیده كه یك جریان منسجم را تشكیل دهد و از ذكر روایات تكراری و روایات متفرق اجتناب كرده تا خواننده كتاب را بیشتر در جریان رویدادی تاریخی قرار دهد و نه نقل روایات.

محتوای كتاب‏: كتاب لهوف دارای عناوین زیر است: مقدمه شامل مطالبی در عظمت واقعه عاشورا و مقام امام حسین علیه‌السلام و ارزش گریه و عزاداری بر آن حضرت، مسلك اول: پیرامون مسائل قبل از شروع واقعه عاشورا، كه از ولادت امام تا وقایع روز عاشورا را شامل می‌شود، مسلك دوم: شامل وقایع روز عاشورا تا شهادت امام علیه‌السلام، مسلك سوم: وقایع بعد از شهادت امام از فرستادن سر شهدا به كوفه شروع شده و اسارت اهل بیت تا برگشت آنان به مدینه.

ویژگی های لهوف: با وجود ضعف ‏های علمی كتاب لهوف كه از آن جمله حذف اسناد و شكل داستانی بودن آن است، سید از نقل مطالب اغراق آمیز كه در كتب مشابه بوده خودداری كرده است. این كتاب همچنین مطالبی منحصر به فرد دارد كه پیش‏تر در مقاتل نیامده است، مانند نامه امام به بنی‏ هاشم و همچنین خبر دادن آن حضرت از شهادتش با جمله «(/ان الله شاءان یرانی قتیلاً به محمد حنفیه/)». و بسیاری از گزارش‏ های دیگر كه اشتهار این مطالب در آن دوره به اضافه باورهای شیعی چون علم غیب امام سبب شده مؤلف این گزارش ‏ها را تاریخی تلقی كرده و در كتاب خود ذكر كند. سید علاوه بر لهوف، كتاب «اللطیف» را در ضمن اعمال روز عاشورا در اقبال الاعمال آورده است.

ترجمه‌های لهوف: این كتاب به دلیل رویكرد عمومی به آن، مكرر منتشر شده و چندین بار ترجمه شده است. ترجمه‏ ای از بدایع نگار با نام فیض الدموع در سال ۱۲۸۶، لجة الألم فی حجة الأمم از میرزا رضا قلی شقاقی تبریزی به سال ۱۳۱۱، ترجمه سید محمد صحفی با نام زندگانی حضرت اباعبدالله مربوط به سال ۱۳۷۵ شمسی و ترجمه ‏ای به زبان اردو از سید محمد حسین هندی (م ۱۳۵۵قمری با نام دمع ذروف. كتاب لهوف همچنین ترجمه ای منظوم به فارسی دارد كه توسط ضیاء الدین مهدی بن داود متخلص به ذوقی و با نام وجیزة المصائب منتشر شده است‏

جایگاه، شخصیت و زندگانی سید ابن طاووس‏: سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبی علیه‌السلام و امام سجاد علیه‌السلام در روز ۱۵ محرم سال ۵۸۹ هجری در شهر حله به دنیا آمد. جد هفتم ایشان، محمد بن اسحاق، كه به خاطر زیبایی و ملاحتش به طاووس مشهور شده بود از سادات بزرگوار مدینه محسوب می‌‏شد. پدر او، موسی بن جعفر نیز، از روات بزرگ حدیث است كه روایات خود را در اوراقی نوشته بود و بعد از او فرزندش آنها را جمع آوری نموده و با نام «فرقة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدی موسی بن جعفر» آن را منتشر نمود. مادر او نیز دختر ورام بن ابی فراس، از بزرگان علمای امامیه بود. مادر پدرش نیز نوه شیخ طوسی می‌‏باشد و به همین خاطر سید گاهی می‌گوید: «جدی ورام بن أبی فراس» و گاهی می‌گوید: «جدی الشیخ الطوسی». برادرها و برادرزاده‏ ها و فرزندان او نیز از علمای بزرگوار شیعه بوده ‏اند.

تحصیلات‏ سید: ابتدای تحصیلات سید ابن طاووس در شهر حله بود كه از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابی فراس علوم مقدماتی را آموخت. سید با دركی قوی و هوشی سرشار قدم در راه علم نهاد و در اندك زمانی از تمام هم شاگردی های خود سبقت گرفت. وی در كشف المحجة می‌گوید: «وقتی من وارد كلاس شدم آنچه را دیگران در طول چند سال آموخته بودند، در یك سال آموختم و از آنان پیشی گرفتم.»  او مدت دو سال و نیم به تحصیل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بی‏ نیاز دید و بقیه كتب فقهی عصر خویش را به تنهایی مطالعه نمود.

شخصیت اجتماعی‏ سید بن طاوس: سید ابن طاووس در بین علما و مردم زمان خویش از احترام خاصی برخوردار بود. او علاوه بر اینكه فقیهی نام آور بود ادیبی گرانقدر و شاعری توانا شمرده می‌‏شد، گرچه شهرت اصلی او در زهد و تقوی و عرفان اوست و اكثر تألیفات او در موضوع ادعیه و زیارات می‌‏باشد. سید كتابخانه بزرگ و بی‏ نظیری داشت كه از جدش به ارث برده بود و او به گفته خودش تمام آن كتاب ها را مطالعه كرده یا درس گرفته بود.

سفرهای علمی‏ سید: ابن طاووس كه از محضر اساتید حله استفاده كافی و لازم را برده بود برای استفاده از علمای دیگر شهرها عزم سفر نمود. او ابتدا به كاظمین رفت. پس از مدتی ازدواج نمود و ساكن بغداد شد. مدت ۱۵ سال در شهر بغداد به تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف پرداخت. ورود سید به بغداد سال ۶۲۵ هجری بوده است.سید كه تحت فشار دولت عباسی برای پذیرش پست های حكومتی قرار گرفته بود از بغداد به حله، زادگاه خویش، مراجعت كرد.

رضی الدین مدت سه سال نیز در جوار امام هشتم علیه‌السلام به سر برد. سپس به نجف و كربلا هجرت كرده و در هر كدام حدود ۳ سال مقیم شد. در این زمان علاوه بر تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف، همّت اصلی خویش را بر سیر و سلوك و كسب معنویات قرار داد. در زمان اقامت در كربلا كتاب شریف «كشف المحجة» را به عنوان وصیتی برای فرزندانش كه در آن زمان كودك بودند نوشت. آخرین سفر ابن طاووس در سال ۶۵۲ هجری به بغداد بود. وی در بغداد منصب نقابت را پذیرفت و تا پایان عمر خویش در همانجا سكنی گزید. زمانیكه مغول ها به بغداد حمله كرده و آن را اشغال نمودند، سید نیز در بغداد بود.

نقابت سادات‏:  در دوران اقامت ابن طاووس در بغداد از سوی خلیفه عباسی، المستنصر، پیشنهادهایی مانند وزارت، سفارت و... به او شد؛ اما سید هیچیك را نپذیرفت و استدلالش برای خلیفه چنین بود كه:«اگر من طبق مصلحت شما عمل كنم رابطه خویش را با خداوند قطع می‌‏نمایم و اگر طبق اوامر الهی و عدل و انصاف حركت كنم خاندان تو و بقیه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند كرد و چنین خواهند گفت كه علی بن طاووس با این رویه می‌‏خواهد بگوید اگر حكومت به ما برسد اینچنین عمل می‌‏كنیم و این روشی است بر خلاف سیره حكمرانان قبل از تو و مردود دانستن حكومت های آنهاست.»

سید در سال ۶۶۱ هجری نقابت علویان را پذیرفت. نقیب بزرگترین شخصیت علمی و دینی سادات بود كه كلیه امور مربوط به سادات را عهده‏دار می‌‏شد. این وظایف شامل قضاوت مشاجرات، رسیدگی به مساكین و مستمندان، سرپرستی ایتام و... می‌‏شد.

البته ایشان تأكید دارد كه تنها بخاطر حفظ جان دوستان و شیعیانی كه در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند این منصب را پذیرفته است.

اساتید سید بن طاوس: ابن طاوس در محضر بزرگان عصر خویش به كسب علم و ادب و معنویت پرداخت. از جمله اساتید اویند:

۱- پدر بزرگوارش موسی بن جعفر  ۲- جدش ورام بن ابی فراس‏  ۳- ابن نما حلی‏  ۴- فخار بن معد موسوی‏

شاگردان‏ سید بن طاوس: از جمله پرورش یافتگان مكتب سید ابن طاووس می‌‏توان به:

۱- سدید الدین حلی، پدر علامه حلی‏  ۲- علامه  حلی‏  ۳- حسن بن داود حلی صاحب رجال‏ ۴- عبد الكریم بن احمد بن طاووس، برادر زاده او  ۵ - علی بن عیسی إربلی و... اشاره نمود.

تألیفات سید بن طاوس: ابن طاووس حدود ۵۰ تألیف دارد كه بسیاری از آنها در موضوعات ادعیه و زیارات است.

سید كتابخانه ‏ای غنی داشته كه حدود ۱۵۰۰ كتاب در آن وجود داشته و در تألیف كتاب های خویش از آنها استفاده می‌‏برده است. بسیاری از كتب مرجع سید در طول زمان از بین رفته و تنها منبع اطلاع ما از آنها، نوشته ‏های امثال سید ابن طاووس است و این نكته ارزش تألیفات سید را دوچندان می‌‏كند. از جمله تألیفات سید است:

۱- ده جلد كتاب «المهمات و التتمات» كه هر یك با عنوان مستقل چاپ شده است از جمله: فلاح السائل، زهرة الربیع، جمال الأسبوع، إقبال الأعمال و...  سید این كتب را به عنوان تتمه مصباح المتهجد شیخ طوسی نوشته است.

۲- كشف المحجة لثمرة المهجة، كتابی اخلاقی است و شامل وصیتهای سید به فرزندانش می‌‏باشد و مراحل مختلف زندگی خویش را هم در آن ذكر كرده است.

۳- مصباح الزائر و جناح المسافر   ۴- الملهوف علی قتلی الطفوف    ۵ - مهج الدعوات و منهج العنایات و...

وفات سید بن طاوس: سید علی بن طاووس در سال ۶۶۴ هجری در سن ۷۵ سالگی و در شهر بغداد وفات نمود. بدن شریفش را به نجف اشرف  منتقل نموده و در حرم امیر المؤمنین علیه‌السلام به خاك سپردند.

منبع: مجموعه سیره معصومین